Eirkes Saga Víðförla

Chapter 1

ÞRÁNDR er nefndr konungr sá, er fyrstr réð fyrir Þrándheimi. Hann átti son þann, er Eirekr hét. Hann var vinsæll maðr þegar á unga aldri. Hann var rammr at afli, frækn ok framr at öllu, drengiligr í vexti.

Þess er getit eitt jólakveld, þá strengdi Eirekr þess heit at fara um allan heim at leita, ef hann fyndi stað þann, er heiðnir menn kalla Ódáinsakr, en kristnir menn jörð lifandi manna eða Paradísum. Þessi heitstrenging verðr fræg um allan Noreg.

Á næsta sumri eptir býr Eirekr skip eitt skrautligt af Noregi ok helt til Danmerkr. Þeir váru tólf á skipi. Danakonungr átti sér son. Sá hét ok Eirekr. Þeir feðgar buðu Eireki Þrándarsyni með sér at vera þann vetr, ok þá hann þat. Þeir nafnar lögðu lag sitt saman, ok var með þeim vel, ok at mörgu váru þeir líkir. Ok um várit eptir réðst Eirekr danski í ferð með nafna sínum. Váru þeir ok tólf saman. Sigldu nú ok ætla til Miklagarðs, ok þar koma þeir í þann tíma, sem Grikkja konungr bauð út her í móti víkingum, er gengu mjök á ríki hans. Ok er Grikkja konungr frétti kvámu Norðmanna, býðr hann þeim til sín ok tók við þeim vegliga, frétti þá eptir, hverir þeir sé eða hvaðan þeir væri komnir eða hvert þeir ætlaði at fara.

Eirekr segir, at þeir væri Norðmenn ok konunga synir ok ætlaði at kanna víða heim. Þá tígnaði Grikkja konungr þá forkunnar vel í öllum hlutum. En er þeir höfðu þar verit nokkura hríð, þá unnu þeir mörg stórvirki með vitrlgum ráðum ok miklum röskleika ok studdu stórliga vel ríki Grikkja konungs.

En er konungr sá, at þeir váru sterkari en vel flestir aðrir landsmenn, þá virðir hann þá í öllu framar ok lagði á þá mikla virðing ok gerði þá sína þjónustumenn ok gaf þeim mestan mála allra sinna manna. Svá er sagt, at þar af gerðist fyrst Norðmanna sómi út í Miklagarði.

Chapter 2

Þat var sagt, at einn dag spurði Eirekr norræni konung, hverr gert hefði himin eða jörð. Konungr segir: "Einn gerði hvárttveggja."

Eirekr spurði: "Hverr er sá?" Konungr svarar: "Guð almáttigr, sá er einn í guðdómi, en þrennr í greiningu."

Eirekr mælti: "Hverjar eru þær þrjár greiningar?" Konungr segir: "Líttu í sólina. Í henni eru þrjár greinir, eldr, birti ok vermir, ok er þó ein sól. Svá er ok í guði faðir ok sonr ok heilagr andi, ok er hann þó einn í sínum almætti." Eirekr mælti: "Þó er mikill guð sjá, er gerði himin ok jörð. Seg mér nú nokkut af mikilleik hans." Konungr mælti: "Guð er einn óumbræðiligr ok óyfirstíganligr. Hann er yfir öllum hlutum ok þolir alla hluti, ok hann heldr öll endimörk jarðar með sinni hendi." Eirekr mælti: "Hvárt veit guð alla hluti?" Konungr segir: "Einn veit hann allt, sem í hans augliti sé." En er konungr hafði þetta mælt, þá undraðist Eirekr mikilleik guðs.

Eirekr mælti: "Hvárt býr guð á himni eða jörðu?" Konungr segir: "Á himnum ríkir hann, ok þar er hans veldi. Þar er eigi sótt né þytr, eigi dauði, eigi hryggleikr ok eigi vesöld. Þar er jafnan fagnaðr ok eilíf sæla ok gleði með himneskum krásum án enda." Eirekr mælti: "Hverir eru þar með guði?" Konungr segir: "Helgir englar eru þar. Þá skapaði guð sér til þjónustu í fyrstu. Guð almáttigr gerði sér bjarta höll; þá höll kallaði hann himnaríki. Síðan gerði hann myrkvastofu; þat er þessi heimr, er vér byggjum. Í honum setti guð djúpa gröf; þat er helvíti. Í þeim stað er hvers kyns vesöld með eldi, ok þar kveljast andir ranglátra manna. Fyrir þeiri gröf ræðr Satan, óvinr alls mannkyns, en guð almáttigr batt hann rammliga eptir písl sína. Síðan reis hann upp á þriðja degi eptir sinn líkams dauða.

En á fertuganda degi steig hann upp til himnaríkis, er öllum völdum guðs er fyrir búit, riddarum ok hirðsveitum, ok þar er öllum skylt til at stunda ok fylla þat skarð, er þá varð, er englarnir spilltust, en guð mun þá tölu fylla með hreinlífismönnum."

Eirekr mælti: "Hver er gröf sú, er þú mæltir, at í jörðu væri?" Konungr segir: "Þat er jörð dauðans, er fyrir er búin syndugum mönnum, ok kallast þat helviti. Í þeim stað er hvers kyns vesöld með eldi eilífum. Þar kveljast vándir menn."

Eirekr mælti: "Hverir eru þeir?" Konungr segir: "Heiðnir menn allir ok guðníðingar." Eirekr mælti: "Hví eru allir heiðnir menn illir?" Konungr segir: "Því, at þeir vilja eigi göfga guð, skapara sinn." Eirekr mælti: "Er eigi þat guð, er vér göfgum?" Konungr segir: "Eigi er þat guð, því at frá þeim er sagt vesölum, hve illa þeir dó eða hversu glæpafullt líf þeir fram leiddu, meðan þeir lifðu. Þeira andir eru nú í eilífum eldi ok óslökkvanligum kvölum." Eirekr mælti þá: "Aldri heyrða ek slíka hluti fyrr frá þeim sagða." Konungr segir: "Villr ertu í trúnni, at þú heyrðir eigi slíkt sagt, en ef þú vill á eilífan guð trúa, þann er í þrenningu er, þá muntu eptir dauðann með honum fara í eilífa sælu." Eirekr mælti: "Þess æski ek, at ek öðlist eilíft líf eptir dauðann." Konungr mælti: "Þessi ósk veitist þér, ef þú trúir á eilífan guð í þrenningu ok takir þá heilaga skírn, ok verðr þú þá lífgaðr af holdi hans ok blóði ok gerist þú vinr guðs. Tak við kristni ok heiðra hann í öllum hlutum réttiliga." Eirekr mælti: "Þat samir at gera, sem þú eggjar. Seg þú mér þat, er ek spyr þik: Hvar er helvíti?"

Konungr segir: "Undir jörðu."

Eirekr mælti: "Hvat er yfir jörðu."

Konungr segir: "Lopt."

Eirekr mælti: "Hvat er yfir lopti?"

Konungr segir: "Festingarhiminn. Í þeim himni eru öll himintungl svá sem brennandi eldr."

Eirekr mælti: "Hvat er yfir festingarhimni?"

Konungr mælti: "Vötn eru þar fest sem ský."

Eirekr mælti: "Hvat er yfir þeim vötnum?"

Konungr segir: "Andligr himinn, ok því trúa menn, at englar búi þar."

Eirekr mælti: "Hvat er yfir þeim himni?"

Konungr svarar: "Skilningarhiminn. Í þeim himni má líta sjálfan guð ok hans veldi, þeir sem þess eru makligir." Þá undrast Eirekr, hversu vitr konungr var ok mælti: "Þó er mikil ok háleit ok óyfirstíganlig þín spekt.

Seg þú, ef þú veizt, hversu mikil er breidd jarðarinnar." Konungr segir: "Forvitinn ertu, Eirekr, ok margra hluta viltu víss verða, þeira sem ónauðsynligir eru ok fáheyrðir ok mjök ókunnir. En til þess at ek fylli spurning þína, þá heyr þú, hvat er ek segi þér, ok nem eptir. Umhverfis jörðina telja fróðir menn hundrað þúsunda rasta ok átta tigi þúsunda, ok halda henni engir stólpar upp, heldr guðligr almáttr."

Eirekr mælti: "Hversu langt er milli himins ok jarðar?"

Konungr svarar: "Forvitinn ertu. Þat er kallat, at af jörðu sé allt til ins efsta himins hundrað þúsunda mílna ok þrjú hundruð ok hálfr níundi tögr mílna."

Eirekr mælti: "Hvat er utan um jörðina?"

Konungr segir: "Mikill sjór, er oceanum heitir."

Eirekr mælti: "Hvert er yzt land í suðrhálfu heimsins?"

Konungr svarar: "Indíaland segjum vér enda á löndum í þá hálfu heims."

Eirekr mælti: "Hvar er sá staðr, er Ódáinsakr heitir?"

Konungr segir: "Paradisum köllum vér svá eða jörð lifandi."

Eirekr mælti: "Hvar er sá staðr?"

Konungr segir: "Í austr er land frá Indíalandi inu yzta."

Eirekr mælti: "Má komast þangat?" "Víst eigi," segir konungr, "því at eldligr veggr stendr fyrir, sá tekr allt til himins upp."

En er þetta ok margt annat hafði konungr sagt Eireki, þá lét hann fallast til fóta konungi ok mælti: "Ek bið þik, inn bezti konungr, at fyrir fullting yðvart greiðist ferð mín, því at mér er nauðsyn á hendi at efna heitstrenging mína, því at ek strengdi þess heit at fara suðr í heima at leita Ódáinsakrs, en ek veit, at ek má at engum kosti komast þangat, utan ek njóti yðvars fulltings við."

Konungr segir: "Vertu hér þrjá vetr með oss ina næstu ok far síðan, því at nauðsyn er, at þér verði hjálp at mínum ráðum, ok hlýð þú mínum fortölum í öllu. Tak við skírn, ok mun ek þá fulltingja þér." Eirekr spurði konung vandliga at ömbun réttlætis eða píslum helvítis.

Hann spurði ok at yfirbragði þjóða ok grein landa, frá höfum ok útlöndum ok frá allri austrálfu heimsins ok suðrálfu, frá konungum stórum ok frá ýmissum eyjum, frá auðn landa ok frá þeim stöðum, er þeir áttu ferð yfir, frá mönnum undarligum ok búningi þeira ok siðum margra þjóða, frá höggormum ok flugdrekum ok alls kyns dýrum ok fuglum, frá gnótt gulls ok gimsteina. Þessar spurningar ok margar aðrar leysti konungr vel ok fróðliga. Eptir þetta váru þeir skírðir Eirekr ok hans menn.

Chapter 3

At liðnum þrem vetrum, þá er Eirekr hafði numit slíkan fróðleik ok margan annan, þá fóru þeir með lið sitt til Sýrlands ok höfðu innsigli Grikkja konungs, en eptir þat fara þeir ýmist á skipum eða hestum, en gengu þó optast, fara svá nokkura vetr til þess, at þeir koma til ins yzta Indíalands. En hvar sem þeir koma á ókunnig lönd, þá var við þeim vel tekit, ok allr lýðr greiddi ferð þeira, því at þeir höfðu með sér bréf ok innsigli Grikkja konungs ok patriarche ór Miklagarði, ritat á allar tungur þeira þjóða, sem ván var, at þeir mundi koma til. Þat var ok sagt, hverir þeir váru eða hvert þeir ætlaði at fara, ok sýndist í því, hversu mikil guðs gifta þeim fylgdi ok hverr guðs vinr Grikkja konungr var, at hvar sem hans bréf sást, þá skyldi þeim sæmdir veita, en hvergi grand gera, því at guðs miskunn hlífði þeim Eireki ok hans förunautum, ok gæfa Grikkja konungs skýldi þeim mjök af spakligum ráðum hans við erfiði leiðarinnar.

En er þeir höfðu svá lengi farit um heruð Indíalands fjórar mílur ins fimmta tigar, þá koma þeir um síðir til myrkva heraða, þeira sem jafnglöggt sá stjörnu um daga sem nætr.

Víða þar á landi fundu þeir gullstaup mikil. Þar litu þeir ok mörg undr á því landi, en er þeir höfðu lengi gengit þykkva skóga ok undarliga háva, þá koma þeir um síðir fram ór mörkinni. Þá tók at lýsa ok ljóst at gera ok litu fyrir sér á mikla. Á henni var steinbogi. Öðrum megin árinnar sá þeir land fagrt með miklum blóma ok gnótt hunangs ok kenndu þaðan sætan ilm. Þangat var bjart at líta. Enga sá þeir þar hæð né hól né fjall á því landi. Þat skilr Eirekr, at á sú mun skilja þessi lönd at frásögn Grikkja konungs. Þat kom honum í hug, at á sú mundi falla ór Paradiso ok heita Phison. En er þeir drógust at steinboganum, þá sá þeir, at dreki ógurligr lá á honum ok gapti munninum, ok þótti þeim hann gífrliga láta. Þá sneri Eirekr þar til ok ætlaði nokkurs konar yfir ána at komast. En er Eirekr danski sá þetta, þá bannaði hann nafna sínum at fara ok kvað drekann mundu svelgja hann þegar. Eirekr inn norræni sagðist eigi óttast mundu drekann, "ok eigi skal hann hefta ferð mína." Eirekr danski mælti: "Ek bið þik, inn bezti vin, at þú sel þik eigi til dauða, heldr far þú aptr með oss, því at þú munt þegar deyja, at þú stígr fram." Eirekr kveðst eigi mundu aptr hverfa, ok mæltu hvárir þá vel fyrir öðrum. Nú bregðr Eirekr norræni sverði ok heldr á því inni hægri hendi, en tekr inni vinstri í hönd förunaut sínum einum. Þeir ráða til ok hlaupa í munn drekanum, ok sýndist Eireki danska sem drekinn sylgi þá báða. Snýr hann nú aptr með sínum förunautum ina sömu leið, ok eptir marga vetr liðna kemr hann til sinna áttjarða. Sagði síðan, hvat hann lézt síðast sét hafa til Eireks norræna. Nú verðr þessi maðr frægr af ferð sinni, ok þótti inn mesti rausnarmaðr, ok lýkr þar frá honum at segja.

Chapter 4

En er Eirekr norræni ok hans förunautr höfðu hlaupit í munn drekanum, þá þótti þeim sem þeir væði reyk, ok er þeir liðu ór þeim reyk, þá sá þeir fagrt land, grösin hvít sem purpuri við sætum ilm ok miklum blóma, ok flutu hunangslækir um alla vegu landsins. Þetta land var langt ok slétt. Sólskin var þar, svá at aldri var þar myrkt ok aldri bar skugga á. Logn var þar í lopti, en lítill vindr á jörðu, til þess at þá kenndi inn sæta ilm heldr en áðr. Þeir gengu mjök lengi ok hugðu at, ef þeir sæi þar nokkurar byggðir eða heruð eða mætti þeir vita, hversu vítt at væri land þetta. Sá þeir þá því líkast sem stöpull væri ok hengi í loptinu ok engir stólpar undir. Þeir nálgast þangat. Þar sá þeir, at hekk á turn í loptinu á engum stólpum. Sunnan við turninn stóð stigi. Þeir undruðust mjök þenna krapt ok þótti þetta kynligt. Gengu síðan upp í stigann ok kómu í turninn. Þeir sá hann inum fegrstum guðvefjar pellum búinn. Þar stóð borð búit fagrt, ok stóð á silfrdiskr.

Á honum váru alls konar krásir, ok hann var hlaðinn af hvítu brauði með sætum ilm. Kanna var þar sett með gulli ok gimsteinum.

Kaleikr var þar fullr af víni. Rekkjur váru þar vel búnar ok breiddar gullofnum klæðum ok guðvefjar pellum.

Þá mælti Eirekr: "Sé hér Ódáinsakr, er vér leitaðum með miklu erfiði margan veg." Þeir lofuðu guð ok mæltu: "Mikill er guð ok góðr, er hann lætr okkr slíkt sjá." En eptir þat neyttu þeir fæðslu ok fóru til svefns síðan.

En er Eirekr sofnaði, þá vitraðist honum ungr drengr, vænn ok bjartr. Sá mælti við hann: "Mikil er staðfesti trúar þinnar, Eirekr. Seg þú mér, hversu þér lízt land þetta." Eirekr segir: "Óskavel, ok hverju landi líkar mér þetta betr, en hverr er þú, er við mik mælir? Ok skilr mikit okkra vizku, er þú kennir mik ok nefnir mik á nafn, en ek veit eigi, hverr þú ert." Þá lét inn ungi maðr við hann blíðliga ok mælti: "Ek er engill guðs ok einn af þeim, er varðveita Paradísar hlið. Ek var nær staddr, þá er þú strengdir heit at fara suðr í heim at leita Ódáinsakrs. Eggjaða ek þik at sigla til Miklagarðs, ok at guðs forsjá ok mínum vilja tók þú skírn, ok fyrir því tel ek þik sælan, at þú hlýddir þrifsamligum áminningum Grikkja konungs ok ráðum ok tókt innsigli af honum ok þótt þik í inni helgu Jórdan. En drottinn sendi mik til þín. Ek er varðhaldsengill þinn, ok ek hefi þér hlíft á sjó ok á landi ok við allri háskasamligri ferð ok varðveitt þik við öllum illum hlutum.

En vér erum eigi menn, heldr andar byggjandi á himneskri fóstrjörðu. En sá staðr, er þú sér hér, er sem eyðimörk til at jafna við Paradisum, en skammt heðan er sá staðr, ok fellr þaðan á sú, er þú sátt. Þangat skulu engir lífs koma, ok skulu þar byggja andir réttlátra manna. En sá staðr, er þú hefir hittan, heitir jörð lifandi manna. En áðr þú komt hingat, bauð guð oss at vakta þenna stað ok sýna þér jörð lifandi manna með nokkurri mynd ok gera þér veizlu ok launa þér erfiði þitt." Þá spurði Eirekr engilinn: "Hvar býr þú?"

Engillinn segir: "Vér búum á himni, þar sem vér sjám andligan guð, en fyrir nauðsynja sakir eru vér sendir í heiminn at veita mönnum vára þjónustu, sem þú skalt eigi gruna.

Eirekr mælti: "Hvat heldr upp þessum stöpli, er mér sýnist hanga í lopti?"

Engillinn segir: "Einn saman guðs kraptr heldr honum upp. Af slíkum táknum skaltu eigi gruna, at guð skapaði alla hluti af engu."

Eirekr mælti: "Eigi skal ek þat gruna."

Engillin spurði Eirek: "Hvárt viltu hér vera eptir eða viltu aptr hverfa til þinna áttjarða?"

Eirekr svarar: "Aptr vil ek hverfa."

Engillinn mælti: "Hví viltu þat?"

Eirekr segir: "Því, at ek vil segja kunningjum mínum frá slíkum dýrðarverkum drottinsligs máttar, en ef ek kem eigi aptr, þá munu þeir því trúa, at ek hafi illum dauða dáit."

Engillinn mælti: "Þó at nú sé goðablót á Norðrlöndum, þá mun þó koma sú tíð, at þat fólk mun leysast frá villu, ok mun guð kalla þat til sinnar trúar. Nú gef ek þér leyfi til aptr at fara til þinna ættjarða ok at segja þínum vinum frá guðs miskunn, þeiri sem þú sátt ok heyrðir, því at skjótara munu þeir trúa guðs erendi ok öllum hans boðorðum, er þeir heyra þvílíkar sögur. Vertu opt á bænum. Mun ek þá koma eptir þér nokkurum vetrum síðar ok bera önd þína í fagnað ok varðveita bein þín í þeim stað, sem þau skulu dóms bíða. Vertu hér sex daga ok hvílið ykkr ok takið síðan leiðarnest ok farið norðr aptr síðan." Nú þótti honum engillinn hverfa sér at sýn. Eirekr gerði alla hluti sem engillinn hafði boðit honum um þarvist sína ok brottferð.

Chapter 5

Eptir ákveðna tíð stigu þeir ór turninum ok fara, unz þeir koma til árinnar. Þá slær yfir þá myrkva miklum. Þeir koma fram ór munni drekanum ok hefja síðan upp ferð sína ok sjá mörg undr, ok þó er þeim at öngum mein ok verða vísir margs fróðleiks ok koma eptir fjóra vetr liðna til Miklagarðs, ok segir Eirekr konungi sína ferð ok þótti harðla vænt um, er hann var aptr kominn, ok lætr konungr Eirek þar vera þrjá vetr. Eptir þat býr Eirekr ferð sína ór Miklagarði ok ferr norðr í Noreg, ok verðr allr lýðr honum feginn. Hann var þar tíu vetr, ok á inum ellifta vetri einnhvern dag snemma fór hann til bænar. Þá greip hann guðs andi, ok var hans leitat, ok fannst hann eigi.

Eirekr hafði sagt förunaut sínum draum sinn, þann er hann hafði dreymt í turninum, ok þetta sagði sá maðr, ok trúði sá maðr, at engill guðs mundi tekit hafa Eirek ok varðveitt hann.

Þessi Eirekr var kallaðr Eirekr inn víðförli. Þessa sögu hafa margir sannfróðliga eptir orðum hans sjálfs. Nú lúkum vér þar sögu þessi.

En því setti sá þetta ævintýr fyrst í þessa bók, er hana skrifaði, at hann vill, at hverr maðr viti þat, at ekki er traust trútt nema af guði, því at þó at heiðnir menn fái frægð mikla af sínum afreksverkum, þá er þat mikill munr, þá er þeir enda þetta it stundliga líf, at þeir hafa þá tekit sitt verðkaup af orðlofi manna fyrir sinn frama, en eigu þá ván hegningar fyrir sín brot ok trúleysi, er þeir kunnu eigi skapara sinn, en hinir, sem guði hafa unnat ok þar allt traust haft ok barizt fyrir frelsi heilagrar kristni, hafa þó af inum vitrastum mönnum fengit meira lof, en þat at auk, at mest er, at þá er þeir hafa fram gengit um almenniligar dyrr dauðans, sem ekki hold má forðast, hafa þeir tekit sitt verðkaup, þat er at skilja, eilíft ríki með allsvaldanda guði utan enda sem þessi Eirekr, sem nú var frá sagt.