13. Frá Ögmundi Eyþjófsbana

Konungar tveir eru nefndir. Hét annarr Hlöðvér, en annarr Haki. Þeir liggja þar fyrir með þrjá tigi skipa. En er þeir Oddr höfðu lagit skip sín undir land, róa at þeim tíu skip. Ok er þeir finnast, eru þar engin orða áköst, því at þegar lýstr í bardaga með þeim. Þeir Oddr höfðu tuttugu skip. Þar eiga þeir svá harða atlögu, at Oddr hafði þar trautt komit, at honum hafi harðfengara fyrir þótt. En svá lauk þeiri sókn, at þeir unnu þau tíu skip.

Þá tók Oddr til orða: "Allmjök hafa þessir ægðir verit í frásögnum."

"Hyggr þú þat?" sagði Hjálmarr. "Þetta váru hlaupamenn þeira, er sendir váru til fundar við oss."

En er þeir höfðu litla stund hvílzt, þá róa þar at þeim tuttugu skip undan landinu, ok þegar lýstr þar í svá harðan bardaga ok ákafan, at þeir Oddr höfðu þar hvergi komit, at þeir hefði þvílíka menn fyrir fundit, hvárki á sjó né á landi. En svá lýkr þeira bardaga, at báðir konungar falla ok allt lið þeira. Enda er svá sagt, at þeir Oddr ok Hjálmarr hefði þá eigi meira lið en þeir sigla burt á einum aski, ok koma við sker þau, er Elfarsker heita. Inn í þau sker ganga vágar, er kallaðir eru Trönuvágar. Þeir sáu þar liggja tvau skip, ok var svörtu tjaldat yfir þeim báðum. Þetta var öndvert sumar.

"Nú vil ek," sagði Hjálmarr, "at vér gerum eigi vart við ferð vára, fyrir því at víkingar liggja kyrrir undir tjöldum."

"Þat má ek eigi nýta," sagði Oddr, "at hafa eigi orð við menn þá, sem ek hitti á leið minni."

Nú kallar Oddr ok spyrr, hverr skipunum átti at ráða. Maðr sprettir skörum yfir sér ok svarar: "Ögmundr heitir sá."

"Hvat Ögmundr ertu?" sagði Oddr.

"Hvar hefir þú þess verit, at þú hefir eigi heyrt getit Ögmundar Eyþjófsbana?" sagði skipamaðrinn.

"Eigi hefik heyrt þín getit," sagði Oddr, "ok aldri hefik sét jafnilliligan mann sem þú ert."

Svá var sagt frá yfirlitum þessa manns, at hann var svartr á hárslit, ok hekk flóki ofan fyrir andlitit, þar sem topprinn skyldi vera, en alls ekki var at sjá til andlitsins nema tennr ok augu. Þá hefir hann átta menn með sér, er þannig váru í yfirbragði. Þá bitu engi járn. Þeir váru líkari jötnum en mönnum fyrir vaxtar sakir ok illsku.

Þá tók Ögmundr til orða: "Hverr er sjá maðr, at mik lýtir svá?"

"Sá heitir Oddr," sagði hann.

"Ertu sá Oddr," sagði Ögmundr, "at fór til Bjarmalands fyrir löngu?"

"Sá er maðrinn," sagði Oddr, "er þar hefir komit."

"Þá er vænt um," sagði Ögmundr, "því at ek hefi þín leitat mestan hluta ævi minnar."

"Hvat hefir þú nú mér hugat?" sagði Oddr.

"Hvárt viltu berjast á sjó eða landi?" sagði Ögmundr.

"Á sjó vil ek berjast," sagði Oddr.

Þá taka þeir Ögmundr af sér tjöldin. En þeir Hjálmarr búast við í öðrum stað ok bera grjót á skip sitt. Ok er þeir váru búnir hvárirtveggju, tekst þar harðr bardagi, ok leggja borð við borð. Þeir áttu orrostu harða ok langa. En er þat hafði gengit um hríð, bregðr Ögmundr upp friðskildi ok spyrr Odd, hversu honum þætti at fara. Hann sagði, at honum þótti illa at fara.

"Hví sætir þat?" sagði Ögmundr.

"Því, at ek hefi ávallt áðr við menn barizt, en nú þykkjumst ek eiga við fjándr," sagði Oddr. "Ek hjó á háls þér áðan, sem mér var hægast, með sverði því, sem ek helt á, ok tók ekki á."

Ögmundr svarar: "Þat mun mæla mega hvárr okkar við annan, at hér sé eigi síðr átt við tröll en menn. Ek hjó á háls þér, sem mér var hægast, ok hafði ek þat sverð, sem aldri hefir í höggi stað numizt fyrr, ok beit ekki, eða hvárt viltu nú, at vér berjumst lengr?" sagði Ögmundr, "eða viltu, at vit skiljum, því at ek kann at segja þér, hvé fara mun bardagi vár: Hér munu falla þeir fóstbræðr, Hjálmarr og Þórðr, ok lið þitt allt. Þá munu ok falla allir kappar mínir, ok munu vit tveir uppi standa. En ef vit berjumst til þrautar, þá mun ek falla fyrir þér," sagði Ögmundr.

"Eiga skal leik þenna þangat til," sagði Oddr, "at fellt er lið várt allt ok þitt."

Leggja þeir nú saman randir í annat sinn ok berjast, þar til at þeir standa þrír uppi, Þórðr, Hjálmarr ok Oddr. Þeir Ögmundr standa þá ok upp níu. Hann tók þá til orða: "Viltu nú, Oddr, at vit skiljum, því at nú kalla ek jafnvegit, fyrir því at svá mun fara sem ek sagða þér, en þér er ætlaðr aldr miklu meiri en öðrum mönnum. Þú hefir ok skyrtu þá, at þér má ekki granda."

"Því betr þykki mér," sagði Oddr, "sem vit skiljum fyrr, ef þú leggr eigi bleyðiorð á bak mér."

"Hví mun nú eigi gott at skilja?" sagði Ögmundr, "því at nú kalla ek jafnvegit."

Oddr sagðist vilja burt ór vágunum, ok svá gerðu þeir ok lögðu undir hólm nokkurn. Oddr sagði, at þá lægi þrenn verk fyrir höndum: þat eitt, at fara á skóg ok skjóta dýr, annat, at gæta skips.

"Ek mun eld kveykja," sagði Hjálmarr, "ok búa til búðarverð."

Oddr ferr nú á skóg, en Þórðr geymdi skips. En er þeir kómu aptr, var Þórðr horfinn. Þeir fara nú ok leita hans. Þeir finna bátinn, þar sem hann var festr. Þeir leita nú Þórðar ok finna hann í bjargskoru einni. Sitr hann þar ok er örendr.

"Þetta er svá illr atburðr," sagði Oddr, "at vit höfum eigi slíkan skaða beðit, síðan Ásmundr lézt."

Þeir leita nú, hvat honum hefir at bana orðit, ok finna, at undir annarri hendinni stendr spjót, en fjöðrin tók út undir annarri.

"Þat mun inum illa Ögmundi þótt hafa," sagði Oddr, "at eigi hafi jafnvegit verit með oss. Skulu vit nú þegar leggja út í vágana at leita þeira."

Ok svá gerðu þeir, ok var Ögmundr þá allr í burtu. Þeir leituðu hans viku fulla ok fasta um sker ok um skóga, eyjar ok andnes ok finna hann hvergi né frétta til hans. Þeir halda nú þangat, sem Þórðr er, ok færa hann til Svíþjóðar ok verpa þar haug eptir hann. Síðan fara þeir heim til Uppsala ok segja konungi þessi tíðendi.

Konungr tók við þeim báðum höndum, ok settust þeir um kyrrt, en at sumarmagni bauð konungr, at þeir siti þar, — "ok mun ek fá ykkr skip ok lið fyrir land fram, svá at þit megið skemmta ykkr."

14. Bardagi i Sámsey ok fall Hjálmars

Þat er nú af þeim Oddi at segja, at þeir búa tvau skip ok hafa fjóra tigi manna á hváru skipi. Þeir sigla nú fyrir land fram. Svá berr til, at veðr bægir þeim, ok halda þeir at ey einni, er heitir Sámsey. Þar eru vágar þeir, er heita Munarvágar. Þeir leggja skip sín í lægi ok tjalda yfir sér. En þat hefir at gengit um daginn á skipi Odds, at húsasnotra hefir í sundr gengit. En er morgunn kemr, ganga þeir á land upp Oddr ok Hjálmarr at höggva sér efnitré. Hjálmarr var svá vanr at ganga, at hann hafði öll herklæði sín, þau sem hann hafði í bardögum. Oddr hafði eptir látit örvamæli sitt at skipum niðri, en bæði hafði hann skyrtu sína dag ok nátt. Allt lið þeira var í svefni.

Þeir finna eigi fyrr en víkingar koma at þeim, ok er sá Angantýr nefndr, er fyrir þeim var. Þeir váru tólf saman ok váru allir bræðr. Þeir hafa aldri fleira lið ok höfðu þá farit víða um heim ok fengit hvergi viðnám. Nú koma þeir at, þar er skip þeira Odds ok Hjálmars váru. Þeir hlaupa á þá með bardaga, ok gengr þar skjótt saga frá, at þeir drepa þar hvert mannsbarn, er á skipunum var.

Þá taka þeir til orða bræðr ok segja svá: "Þat er þó um at ræða, at eigi hefir Arngrímr, faðir várr, í annat sinn logit meir at oss en þá hann sagði oss þessa menn harða ok mikla víkinga, svá at ekki reisti rönd við, en vér höfum hér svá komit, at allir hafa verst at borit sik ok sízt dugat. Ok förum heim ok drepum skítkarlinn, föður várn, ok hafi hann þat fyrir lygi sína."

"Þat er annathvárt," sögðu sumir, "at þeir Oddr ok Hjálmarr hafa mest ægðir verit, eða hitt ella, at þeir munu vera gengnir á land upp, er veðr er gott. Nú munu vér ganga á land upp ok leita þeira heldr en at fara aptr at óreyndu."

Þeir gera nú svá tólf bræðr, ok kemr nú á þá berserksgangr, ok fara grenjandi. Þá kom ok berserksgangr á Angantý, en þat hafði aldri fyrr orðit. Þetta stenzt á ok þeir Oddr ganga ofan ok Hjálmarr frá mörkinni. Nú nemr Oddr stað ok stingr við fótum. Hjálmarr spyrr, hvat honum sé.

Oddr mælti: "Berr fyrir mik læti kynlig. Mér þykkir stundum sem griðungar gelli eða hundar ýli, en stundum er því líkt sem grenjat sé, eða veiztu nokkut þá menn, at þann veg sé til náttúru, at slík læti hafi."

"Já," sagði Hjálmarr, "veit ek þá tólf bræðr."

"Kanntu nöfn þeira?" sagði Oddr.

Þá varð Hjálmari ljóð á munni:

"Hervarðr, Hjörvarðr,
Hrani, Angantýr,
Bíldr ok Búi,
Barri ok Tóki,
Tindr ok Tyrfingr,
tveir Haddingjar,
þeir í Bólm austr
bornir váru,
Arngríms synir
ok Eyfuru.

Þá frá ek manna
meinúðgasta
ok ógjarnasta
gott at vinna.
Þeir eru berserkir
böls of fylldir,
tvau skip hruðu
tryggra manna."

Þá sér Oddr, hvar berserkirnir fara, ok varð honum ljóð á munni:

"Menn sé ek ganga
frá Munarvágum
gunnar gjarna
í grám serkjum.
Þeir hafa reiðir
rómu háða.
Eru okkur skip
auð á ströndu."

Þá mælti Oddr: "Þetta kemr eigi vel við," sagði hann, "því at örvamæli mitt ok bogi lá eptir við skip niðri, en ek hefi bastöxi eina í hendi." Oddr kvað þá stöku eina:

"Þá var mér ótti
einu sinni,
er þeir grenjandi
gengu af öskum
ok emjandi
í ey stigu.
Þá frá ek fyrða
fláráðasta
ok örvasta
illt at vinna."

Oddr gengr nú aptr í mörkina ok höggr sér kylfu eina, en Hjálmarr bíðr þar eptir. Ok er hann kemr at ofan, þá koma þeir at neðan berserkirnir. Þá kvað Hjálmarr þetta:

"Hliðu vér
fyrir hjaldrviðum,
aldri, þótt okkr
atalt þykki.
Vit skulum í aptan
Óðin gista
tveir fóstbræðr,
en þeir tólf lifa."

Þá segir Oddr enn svá:

"En ek því einu
orði hnekkta:
Þeir skulu í aptan
Óðin gista
tólf berserkir,
en vit tveir lifa."

Þá varð Angantý ljóð á munni:

"It eruð halir
harðir komnir
seggir ór hlunnviði.
Fallnir eru ykkrir
förunautar,
ok farið í höll Viðris."

Þá kvað Oddr:

"Hér eru rekkar
reiðir komnir,
tírarlausir,
eru tólf saman.
Einn skal við einn
orrostu heyja
hvatra drengja,
nema hugr bili."

"Hverir eru þessir menn," sagði Oddr, "at vér höfum hér hitta?"

"Maðr heitir Angantýr," sögðu hinir, "sá er fyrir liði ræðr. Vér erum tólf bræðr, synir Arngríms jarls ok Eyfuru austan af Flæmingjalandi. En hverr spyrr at því?" sagði Angantýr.

"Hér heitir annarr Oddr, sonr Gríms loðinkinna, en annar heitir Hjálmarr inn hugumstóri."

"Þá er vel á móti," sagði Angantýr, "fyrir því at ykkar höfu vit víða leitat."

"Hafið þér nokkut komit til skipa várra?" sagði Oddr.

"Kómu vér þar," sagði Angantýr, "ok er þar allt unnit oss til handa."

"Hversu ætlið þit nú þá til," sagði Hjálmarr, "um fund várn?"

"Ek ætla," sagði Angantýr, "sem þit mæltuð til áðan, at hér skal einn við einn eiga, ok ætla ek mér Odd, fyrir því at þú hefir skyrtu þá, at þér er því fyrir heitit, at þik skuli engi járn bíta, en ek hefi sverð þat, er Tyrfingr heitir ok dvergar smíðuðu ok hétu, at hvergi skyldi í höggi stað nema, hvárt fyrir eru járn eða steinar. Hér er skipt í helminga liði, ok fara sjau í annan stað, en ek við fimmta mann. Þat er líkt látit, ek einn ok Haddingjar tveir. Þá kemr einn í móti Tyrfingi."

Þá tekr Hjálmarr til orða: "Ek vil berjast við Angantý, því at ek hefi brynju þá, er ek hefi aldri sár í fengit. Hún er sett ferföldum hringum."

"Þá gerir þú illa," sagði Oddr, "því at okkr mun hlýða, ef ek berjumst við Angantý, en víst eigi ella."

"Hvernig sem ferr," sagði Hjálmarr, "þá skal ek ráða."

Þá mælti Angantýr: "Þat vil ek," sagði Angantý, "ef nokkurr vár kemst á burt heðan, þá skal enginn annan ræna at vápnum. Ek vil hafa Tyrfing í haug með mér, þótt ek deyja. Svá skal Oddr hafa skyrtu sína ok skeyti, en Hjálmarr brynju sína."

Ok svá skilja þeir, at þeir skulu verpa haug eptir aðra, er lifa.

Nú ganga þeir fyrst fram Haddingjar tveir, en Oddr lýstr sitt kylfuhögg hvárn þeira, ok þurfa þeir ekki fleiri. Þá ríss upp hverr eptir annan, þeir er við Odd skyldu eiga, ok svá lýkr, at hann drepr þá alla, er honum váru ætlaðir. Nú tekr Oddr hvíld. Þá stendr Hjálmarr upp ok þar einnhverr á mót. Varð skammt viðskipti þeira, áðr hann fellr. Þá ríss upp annarr, inn þriði ok fjórði. Þá ríss upp Angantýr, ok eiga þeir harðan ok langan atgang, en svá lýkr, at Angantýr fellr fyrir Hjálmari. Þá gekk Hjálmarr at þúfu einni ok sezt niðr ok hnígr at upp. Oddr gengr at honum ok kvað vísu:

"Hvat er þér, Hjálmarr?
Hefir þú lit brugðit.
Þik kveð ek mæða
miklar undir.
Hjálmr er þinn höggvinn,
en á hlið brynja.
Nú kveð ek fjörvi
of farit þínu.

Ok hefir nú sannazt þat, er ek sagða þér, at okkr mundi eigi hlýða, ef þú berðist við Angantý."

"Eigi er undir því," sagði Hjálmarr, "deyja skal hverr um sinn," ok kvað þetta:

"Sár hefi ek sextán,
slitna brynju,
svart er mér fyr sjónum,
sékat ek ganga.
Hneit mér við hjarta
hjörr Angantýs,
hvass blóðrefill
herðr í eitri."

"Nú hefi ek þann skaða beðit," sagði Oddr, "at ek mun aldri bætr bíða, meðan ek lifi, ok hefir nú illa gefizt þrá þitt, ok mundu vér hér mikinn sigr fengit hafa, ef ek hefða ráðit."

"Nú skaltu setjast niðr," sagði Hjálmarr, "ok vil ek kveða ljóð nokkur ok senda heim til Svíþjóðar."

Hann kvað nú þetta:

"Fregna eigi þat
á fold konur,
at fyr höggum
hlífast létak.
Hlær eigi at því,
at ek hliða gerðak,
snót svinnhuguð
Sigtúnum í.

Hvarf ek frá fögrum
fljóða söngvi,
ótrauðr gamans,
út með Sóta.
För skundaðak
ok fórk í lið
hinzta sinni
frá hollvinum.

Leiddi mik in hvíta
hilmis dóttir
á Agnafit
útanverða.
Saga mun sannast,
er hún sagði mér,
at ek aptr koma
eigi mundak.

Hvarf ek frá ungri
Ingibjörgu,
skjótt réðum þat,
á skapadægri.
Sá mun fljóði
fastnæmr tregi,
er vit síðan
séumst aldrigi.

Ber þú til sýnis,
sá er minn vili,
hjálm ok brynju
i höll konungs.
Hugr mun gangast
hilmis dóttur,
er hún höggna sér
hlíf fyr brjósti.

Átta ek á foldu
fimm ból saman,
en því undak
aldri ráði.
Nú verð ek liggja
lítt megandi,
sverði undaðr,
Sámseyju í.

Drag þú mér af hendi
hring inn rauða
ok fær inni ungu
Ingibjörgu.
Sá mun henni
hugfastr tregi,
er vit síðan
séumst aldrigi.

Sé ek, hvar sitja
Sigtúnum í
fljóð þau, er löttu
farar mik þaðan.
Gleðr eigi Hjálmar
í höll konungs
öl né rekkar
of aldr síðan.

Nú vil ek ok, at þú berir kveðju mína öllum bekkjunautum okkrum, ok mun ek nefna þá á nafn:

Drukku vér ok dæmdum
dægr margt saman
Álfr ok Atli,
Eyvindr, Trani,
Gizurr, Gláma,
Guðvarðr, Starri,
Steinkell, Stikill,
Stórólfr, Vífill.

Hrafn ok Helgi,
Hlöðvér, Ígull
Steinn ok Kári,
Styrr ok Áli,
Össurr, Agnarr,
Ormr ok Trandill,
Gylfri ok Gauti,
Gjafarr ok Raknarr.

Fjölmundr, Fjalarr,
Frosti ok Beinir,
Tindr ok Tyrfingr,
tveir Haddingjar,
Valbjörn, Vikarr,
Vémundr, Flosi,
Geirbrandr, Goti,
Guttormr, Snerill.

Styrr ok Ári,
Steinn ok Kári,
Vöttr, Véseti,
Vémundr, Hnefi.
Vér á einn bekk
allir sátum
teitir ok reifir;
því emk trauðr flugar.

Svarfandi, Sigvaldi,
Sæbjörn ok Kolr,
Þráinn ok Þjóstólfr,
Þórólfr ok Svalr,
Hrappi ok Haddingr,
Húnfastr, Knúi,
Óttarr, Egill
með Ingvari.

Nú vil ek þess biðja þik," sagði Hjálmarr við Odd, "at þú látir mik eigi verða lagðan í haug hjá svá illum vættum sem berserkirnir eru, fyrir því at ek þykkjumst miklu betr at mér en þeir."

"Þetta vil ek veita þér," sagði Oddr, "sem þú beiðir, því at nú þykki mér sem fast dragi at þér."

"Nú skaltu draga hringinn af hendi mér," sagði Hjálmarr, "ok færa Ingibjörgu, ok seg henni, at ek senda henni hann á deyjanda degi." Nú verðr Hjálmari ljóð á munni:

"Drekkr með jöfri
jarla mengi
öl glaðliga
at Uppsölum.
Mæðir marga
mungát fira,
en mik eggja spor
í eyju þjá.

Hrafn flýgr sunnan
af hám meiði,
ok er eptir þar
örn í sinni.
Þeim gef ek erni
efstum bráðir.
Sá mun á blóði
bergja mínu."

Ok eptir þat dó Hjálmarr. Oddr dró þá saman berserkina í eina kös ok sveigði þar at utan viðu. Þat var skammt frá sjó. Þar leggr hann hjá þeim vápn þeira ok klæði, rænandi þá engum hlut. Síðan bar hann þá at utan torf ok eyss eptir þat sandi. Síðan tekr hann Hjálmar ok leggr á bak sér, gengr til sjóvar ofan ok lætr hann niðr á ströndinni, en hann gengr út á skipin, berr þá á land hvern mann, er fallit hafði, ok verpr þar annan haug eptir lið sitt, ok er þat sagt af þeim mönnum, er þar hafa komit, at enn sjái þess merki í dag, er Oddr gerði þá.